توهم افزایش سفرهای نوروزی/ آمارها به تنهایی گرهگشا نیستند

گزارش مهر

توهم افزایش سفرهای نوروزی

آمارها به تنهایی گرهگشا نیستند

ارائه آمارهای اعجاب آور که همگی بر افزایش قابل توجه سفر در ایام نوروز دلالت دارد به داستانی تکراری تبدیل شده، ارقامی که بدون توجه به ظرفیتهای واقعی و کاستیهای حوزه گردشگری کشور بیشتر مبتنی بر آمارسازی است.

به گزارش خبرنگار مهر، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آمار مسافران نوروزی امسال را بر اساس نفر سفر محاسبه و تعداد گردشگران را 120 میلیون نفر سفر اعلام کرد که این موضوع واکنش کارشناسان را در پی داشت به طوری که بسیاری از آنان با تردید نسبت به صحت و سقم این آمار، آن را بدون مبنای علمی و ارزیابی تخصصی می دانند.

ارائه این آمارها اگرچه حکایت از رشد قابل توجه گردشگری در کشور و در نهایت نمایش نتیجه برنامه ریزیهای مسئولان کشوری و استانی دارد ولی در نهایت سوالهای متعددی را در اذهان به وجود می آورد که ارقام چگونه تهیه شده و ارائه دهندگان با چه ابزار و تحلیلها و دلایلی به این آمارها دست یافته اند و علاوه بر اثبات حسن خدمت مسئولان استانی چه خواص دیگری در پی داشته و خواهد داشت.
به عقیده کارشناسان امور گردشگری این نحوه محاسبه نه تنها دردی از این صنعت پرسود دوا نمی کند بلکه استناد به آن موجب اصرار بر اجرای برنامه های غلط می شود. در واقع آمار سوای برداشت علمی و کاربردی یکی از ابزار و دلایل حسن خدمت و پیشرفت کارها در کشور است و به همین جهت هم هست که گاه و بیگاه به صورت یک وسیله در دست مسئولان رده های مختلف در حال کاهش یا رشد است و البته کمتر هم دیده شده آمارهای ارائه شده به طور جدی مورد تحقیق قرار گیرد و صحت و سقم آنها بررسی شود و اگر هم به دلیلی خاص مورد شک و تردید قرار گرفته اند به صورت جدی و دقیق پیگیری نشده و دوستانه حل و فصل شده اند و یا در صورت بررسی جدی نتیجه چگونگی برخورد با ارائه دهندگان آمارهای نادرست اعلام نشده است.
آمار مسافران نوروزی چگونه 120 میلیون نفر سفر می شود!
نحوه محاسبه نفر سفر به این شکل است که ورود هر خودرو به یک استان یک سفر و ظرفیت هر خودرو نیز چهار نفر محاسبه می شود و همچنین هر شب توقف خودرو چهار نفر سفر در نظر گرفته می شود.
به عنوان مثال چنانچه فردی با خودروی شخصی خود از تهران به مشهد سفر کند باید از استانها و شهرهای مختلفی عبور کند به طوری که تمام شهرها در محاسبات در نظر گرفته می شوند بنابراین با محاسبه نفر سفر و تعداد سرنشینیان یک خودرو با در نظر گرفتن چهار نفر ظرفیت، یک بار تا رسیدن به مقصد و یک بار نیز در مبدا جزو آمار مسافران قرار می گیرند.
اما اینکه چگونه می توان به تعداد دقیق خودروهای عبوری و روزهای اقامت هر خودرو در هر استان دست یافت و یا اینکه تعداد دقیق سرنشینان را مشخص کرد جای سوال است.
بر اساس آمارهای سازمان میراث فرهنگی در سال 1385، 35 میلیون نفرسفر، در سال 1386، 55 میلیون نفر سفر، در سال 1387، 71 میلیون نفر سفر، در سال 1388، 99 میلیون نفر سفر و امسال نیز بیش از 120 میلیون نفر سفر انجام شده است.
بر این اساس در نوروز امسال در استانهای مازندران 11 میلیون نفر سفر، اصفهان 10 میلیون و 350 هزار نفر سفر، قم 9 میلیون و 150هزار نفر سفر، مرکزی هشت‌ میلیون و 500 هزار نفر سفر و فارس هفت‌ میلیون و 520 هزار نفر سفر به ثبت رسیده است.
همچنین استانهای مازندران با هشت ‌میلیون و 170هزار نفر شب، فارس با پنج ‌میلیون و 280 هزار نفر شب، هرمزگان با سه‌ میلیون و 650 هزار نفر شب، اصفهان با سه ‌میلیون و 200 هزار نفر شب، بوشهر با دو میلیون و 960 هزار نفر شب، گیلان با دو میلیون و 820 هزار نفرشب به ترتیب رتبه های نخستین بیشترین تعداد اقامت‌کننده در نوروز را به خود اختصاص داده اند.
با بررسی این آمار می توان به ابهامات و غیر علمی بودن آن پی برد، چنانچه براساس آن به عنوان مثال استانی مانند قم جزو پنج استان پرمسافر کشور در نوروز اعلام شده اما صرف اینکه محل عبور بسیاری از خودروهایی که برای سفر به استانها و شهرهای دیگر کشور از قم عبور می کنند می تواند مبنا و معیاری برای کسب چنین رتبه ای باشد جای سئوال دارد، کما اینکه این مسئله در مورد بسیاری دیگر از استانهای کشور نیز صدق می کند.
از سویی دیگر براساس آمارهای موجود تنها درصد کمی از مسافران نوروزی که جز آمار گردشگران محاسبه شده اند در هتلها و مکانهای اقامتی اسکان داشته و مابقی به دلیل هزینه های بالا و عدم توان مالی چادر خواب و پارک خواب بوده اند.

برخی از کارشناسان گردشگری با استناد به آمار اقامت 80 درصد از مسافران نوروزی در خیابانها و پارکهای کشور، عنوان می کنند که درصد کمی از آمار ارئه شده توسط سازمان میراث فرهنگی در مراکز اقامتی و هتلها اسکان یافته اند، حال آنکه این سازمان آمار اقامت مسافران در مراکز اقامتی را 40 میلیون نفر شب اعلام کرده است.
اثبات علمی تعداد مسافران بر مبنای ارسال پیامک!
نکته جالب توجه دیگر این است که سیدرضا موسوی معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، آمار مسافران نوروزی را با ارسال پیامک مقایسه کرده و در این باره می گوید: وقتی با 30 میلیون تلفن همراه در یک روز 500 میلیون پیامک ارسال می شود پس با وجود 70 میلیون جمعیت کشور در نوروز نیز انجام 120 میلیون نفر سفر شدنی است بنابراین این آمار ربطی به آدمها ندارد.
حال جای این سوال مطرح است که آیا مقایسه سفرهای نوروزی با ارسال پیامک درست است و چگونه یک نفر در آن واحد مانند یک پیامک می تواند به چند مکان فرستاده شود!
آیا کافی است که سازمان میراث فرهنگی در توضیح نحوه محاسبه آمار گردشگران نوروزی فقط به آمار ارسال پیامک بسنده کند و هیچ توضیح دیگری ندهد.
ایران جزو معدود کشورهای علاقمند به محاسبه تعداد مسافران بر اساس نفر سفر است!
ایران جزو معدود کشورهای علاقمند به محاسبه تعداد مسافران بر اساس نفر سفر است در حالی که در کشورهای دیگر آمار واقعی گردشگران براساس اقامت، درآمدزایی و دریافت خدمات محاسبه می شود و در برخی مواقع نیز محاسبه آمار نفر سفر به منظور تعیین گنجایش جاده های شهری و حمل و نقل عمومی صورت می گیرد نه چیزی دیگر.
مدیر کل سابق دفتر برنامه ریزی و آمار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در این باره به خبرنگار مهر می گوید: آمار مسافران باید کاربردی و به منظور برنامه ریزی برای رشد صنعت گردشگری بررسی و تعیین شود بنابراین ارائه آمار نفر سفر و اعلام رقم انبوه که در صحت و سقم آن نیز تردید وجود دارد مبنای درستی نیست و مشکلی را حل نمی کند.
اردشیر اروجی معتقد است مدیریت سفر یعنی توزیع مناسب سفر در حالیکه در کشور ما سفر فقط به چند منطقه و استان خاص صورت می گیرد به همین دلیل است که هر ساله در ایام پیک سال با ازدحام تعداد مسافران و کمبود اماکن اقامتی و خدماتی مواجه می شویم.

یکی از دلایل دیگری که کارشناسان توریسم در نقد ارائه آمار بر مبنای نفر سفر عنوان می کنند این است که به دلیل حضور ارگانهای مختلف در امر اقامت و اسکان مسافران، در وضعیت کنونی امکان ارائه آمار دقیق و واقعی از سوی سازمان میراث فرهنگی وجود ندارد بنابراین منطقی نیست که بر اساس شیوه کنونی تعداد گردشگران داخلی و خارجی اعلام و به آن مباهات شود.
اروجی در مورد نحوه محاسبه نفر سفر تاکید می کند: در این روش برای هر خودرو چهار نفر در نظر گرفته می شود و به طور میانگین در طول سفر در رفت و برگشت، هر کدام چهار بار و در مجموع هشت بار شمارش می شوند. حال آنکه این مبنای آمارگیری غلط است چون ممکن است یک خودرو یک سرنشین داشته باشد و یا اینکه برای دیدن اقوام و دید و بازدید به استانی دیگر رفته باشند و قصدشان گردش نباشد.
به گفته وی، کافی است برای محاسبه تعداد واقعی گردشگران نوروزی 120 میلیون مسافر را تقسیم بر عدد هشت نماییم. در این صورت تعداد واقعی مسافران که 15 میلیون نفر است بدست می آید. حال برای بدست آوردن درصد واقعی گردشگران 15 میلیون را تقسیم بر 120 میلیون کرده و در 100 ضرب می کنیم و در این صورت درصد واقعی گردشگر که عدد 12.5 است مشخص می شود.
این کارشناس برنامه ریزی فرهنگی و گردشگری با اشاره به اینکه ارائه آمار نفر سفر مردم و مسئولان را به اشتباه می اندازد، عنوان می کند: چنانچه شیوه محاسبه بر اساس نفر سفر را نیز منطقی بدانیم در این صورت باید تردد در روزهای عادی محاسبه و میانگین کل روزهای سال بدست آید و سپس آن را از آمار تعطیلات نوروز کم کنیم در صورتی که در این نحوه آمارگیری سفر در طول سال صفر در نظر گرفته شده است.
اروجی تاکید کرد هدف از طرح و بررسی این آمار کمک به سازمان میراث فرهنگی است تا صنعت گردشگری به روال عادی و طبیعی خود برگردد.
درحالیکه در نوروز امسال هزینه های سفر سه برابر افزایش یافت معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی ادعا می کند که امروزه همه مردم از اقشار مختلف می توانند به سفر بروند. وی معتقد است سالهای پیش مردم برای تهیه بلیت اتوبوس و قطار مدت‌ها باید در صف می‌ایستادند و سفر فقط برای قشر مرفه جامعه بود اما امروز همه می‌توانند به سفر بروند.
به گفته موسوی، افزایش تعداد آمار مسافران نوروزی نشان دهنده افزایش قدرت انتخاب مردم برای سفر، فراهم بودن امکانات برای سفرهای ارزان‌قیمت و تداوم سیاست سفرهای همه‌زمانی،‌ همه‌مکانی و همگانی است که موجب شده، سفر از کالایی لوکس خارج شود و مردم به دیدن نقاط دیگر کشور مطابق با بودجه‌ خود اقدام کنند.
حال آنکه براساس مستندات موجود هزینه سفر در نوروز امسال سه برابر افزایش یافت به عنوان مثال هزینه سفر به کیش در هتل چهار ستاره "595" هزار تومان، هزینه تور زمینی به یزد رفت و برگشت با اتوبوس و قطار و سه شب اقامت در هتل سه ستاره "235" هزار تومان و هزینه تور قشم نیز با قطار "350" هزار تومان بود. حال باید دید چگونه ممکن است با این هزینه ها یک خانواده سطح متوسط و یا کم درآمد که ماهیانه حقوق اندکی دریافت می کنند و عیدی آنان نیز فقط 300 هزار تومان است به راحتی بتوانند سفر کنند و به هر مکانی که دلشان می خواهد بروند.
واقعیتهای صنعت گردشگری کشور اعلام نمی شود
تقی آقایی کارشناس ارشد توریسم در این باره می گوید: آنچه مسلم است وضعیت اقتصادی مردم به گونه ای نیست که سفر در نوبت اول سبد خانوار آنها قرار گیرد به همین دلیل می توان گفت آمار اعلام شده دقیق نیست و بدون توجه به ظرفیت مراکز اقامتی و زیر ساختهای کشور بوده است.
وی با اشاره به اینکه ارائه آمار غلط کار درستی نیست، افزود: متاسفانه در صنعت گردشگری واقیعتها بیان نمی شود چنانچه این اتفاق رخ می داد هر سال شاهد رونق بیشتر سفر و صنعت گردشگری در کشور بودیم.

آقایی می گوید: ارائه آمار طی این سالها با چه هدفی صورت گرفته است، آیا سازمان میراث فرهنگی این آمار را فقط برای دلخوش کردن مردم و مسئولان عنوان می کند که هر سال نیز تعداد آن بالاتر می رود و یا اینکه قصد دارد با استفاده از آنها به بازسازی زیرساختها و خدمات مورد نیاز گردشگران بپردازد.
آمارها جنبه تبلیغاتی و نمایشی دارد
یک استاد دانشگاه نیز در این رابطه به خبرنگار مهر می گوید: آمارگیری سازمان میراث فرهنگی از مسافران نوروزی براساس نفر سفر به هیچ وجه درست، منطقی و واقع بینانه نیست و نباید براساس نفر سفر باشد چرا که یک نفر برای رسیدن به مقصد ممکن است از مسیرهای مختلفی تردد کند و این تردد را نباید به حساب تعداد گردشگران گذاشت.
حسین ذوالفقاری با اشاره به اینکه ارائه آمار گردشگران نوروزی بیشتر جنبه تبلیغاتی و نمایشی دارد، می افزاید: باید ارزیابی کرد ارائه سالیانه آمار مسافران نوروزی چه تاثیری در رشد صنعت گردشگری، رونق هتلداری، درآمدزایی و ... داشته و چقدر توانسته ایم در سال گذشته کمبودهای گردشگری را جبران و مهمانسرا، هتل ، ریل و راه آهن احداث کنیم.
به گفته این کارشناس توریسم، سازمان میراث فرهنگی چگونه و بر چه اساسی توانسته آمار افرادی که در خانه های خود و یا اقوامشان اسکان داشته و یا در هتلها، چادر، زائرسراها و حتی در پارکها بوده اند را بدست آورد.
مرجع مشخص و علمی برای گردآوری آمار مسافران نداریم
بسیاری از صاحب نظران، اساتید و فعالان صنعت گردشگری با تاکید بر نبود متولی مشخصی برای استخراج آمار واقعی گردشگران در کشور خواستار تدوین نظام آماری مدونی برای سنجش میزان گردشگران داخلی و خارجی و همچنین سفرهای نوروزی هستند چنانچه نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس نیز در این رابطه می گوید: ساز و کار دقیقی برای آمارگیری از گردشگران داخلی و خارجی وجود ندارد به همین دلیل نباید آمارهای تقریبی و تخمینی مبنای برنامه ریزی ما قرار گیرد. با تکرار عددها و رقمها ممکن است این باور برای مسئولان ایجاد شود که چنین آمارهایی صحیح است درصورتی که این آمارها تقریبی و با ضریب خطای بالایی است و جوانب مختلف در آن درنظر گرفته نشده است.
جواد آرین منش با اشاره به اینکه آمارگیری از مسافران متولی مشخصی ندارد تاکید کرد: علاوه بر اینکه در ارائه بخشی از آمار مربوط به اقامت مسافران وزارت آموزش و پرورش، سازمان میراث فرهنگی همکاری می کنند، جمع کثیری از مردم نیز در منازل اقوام خود و برخی نیز در چادرها و پارکها اقامت دارند که هیچ نام و نشان و آماری از آنها در دست نیست، به همین دلیل می توان نتیجه گرفت که به لحاظ ارزیابی آمار مسافران ساز و کار دقیقی وجود ندارد.
آمارها به تنهایی گره گشا نیستند
به عقیده کارشناسان ارائه آمار به تنهایی نمی تواند گره گشا باشد بلکه باید با تحقیق و بررسی صحت آن مشخص شود تا بتوان با اطمینان برنامه ریزی کرد و این همان چیزی است که سالهاست در مجموعه آمارهای ارائه شده بحث انگیز است. برای مثال وقتی اعلام می شود در شهری با جمعیتی محدود در یک روز هشتصد یا نهصد هزار نفر وارد می شوند و به جمعیت شهر اضافه می شوند باید بررسی کرد که این افزایش چه تغییراتی در سیستم اداره این شهر به وجود آورده است.
بر فرض که هتل و مراکز اقامتی در حد کفایت وجود داشته باشد بر فرض که پیشبینی های لازم شده باشد آیا این دلیل صحت آمار است. هشتصد یا نهصد هزار نفر در روز اگر یک نان هم هر کدام بخواهند بخورند خود تهیه آرد و پخت آن نیاز به برنامه ریزی دارد و آیا فرضا به این میزان جمعیت آرد به نانوایی ها ارایه شده ساعات پخت نان و به کارگیری کارگران نانوایی به تناسب افزایش یافته است.
اگر تحقیق و بررسی به این امور ساده جواب دهد دلیل صحت آمار ارائه شده است و الا...
سرنوشت این آمارها در آینده چه می شود؟
آنچه که از جمع بندی گفته های کارشناسی متخصصان صنعت گردشگری کشور بر می آید این است که باید میان تردد مسافران و ساکنان شهرها تفاوت قائل شد و تمام افرادی که از هر مسیری عبور می کنند را نباید جزو آمار گردشگران محاسبه کرد در صورتی که در آمارگیریهای سازمان میراث فرهنگی نه تنها توجهی به این نکته نشده بلکه به نظر می رسد شور و اشیاق فروانی از سوی مدیران این سازمان برای ارائه آمار مسافر بر اساس نفر سفر وجود دارد.
در واقع تمامی موارد عنوان شده در طرح آمارگیری براساس نفر سفر از مسافران نشان دهنده درصد خطای بالا و صحت نداشتن شیوه آمارگیری مسافران نوروزی توسط سازمان میراث فرهنگی است. بنابراین تا زمانیکه به شیوه ای دقیق و مبتنی بر تجربیات علمی تعداد دقیق مسافران محاسبه نشود نمی توان برای مشکلات صنعت گردشگری برنامه ریزی و چاره اندیشی کرد و زیرساختها را توسعه و خدمات و سرویس دهی به مسافران را ارتقاء داد. حال آنکه شاید بعضی آمارها چون می تواند موید فعالیت چشمگیر چند سازمان و نهاد باشد چشم بسته مورد تایید قرار می گیرد و در ظاهر هم ایراد و اشکالی نداشته باشد اما این سوال را مطرح می کند که سرنوشت این آمارها که لابد درست است در آینده چه می شود، زیرا به نظر می رسد بنا به سنت هر ساله و با انگیزه قدردانی و تشویق و یا گرفتن امکانات سیر صعودی این آمارها ادامه دارد و اگر امسال به 120 میلیون نفر سفر رسیده سال دیگر به چند میلیون نفر می رسد و این ارقام چه تناسبی با آمار جعمیت کشور خواهد داشت...

گزارش از مهناز قربانی

وارطان داوتیان