فارس گزارش مي دهد
كركسها بر بام اعتياد ايران نشستهاند
خبرگزاري فارس:
اعتياد به مواد در ايران موضوع جديدي نيست، سالهاست به اقتضاي
مجاورت با بزرگترين توليد كننده ترياك جهان گرفتار آنيم اما انگار امروز
اين معضل قديمي، روي ديگر خود را نشان ميدهد كه پيش از اين نبود.
"دوست ناباب باعث اعتياد ميشود "، "كنجكاوي عامل مصرف مواد مخدر است " ، " فقر، بيكاري و طلاق باعث افسردگي و در پي آن مصرف مواد مخدر مي شود "، "لذت جويي و خوشگذراني عامل اعتياد به مواد مخدر است "، " جهل و ناآگاهي درباره عوارض اعتياد باعث اعتياد مي شود "، "اعتياد ريشه ژنتيكي دارد " اينها و دهها دليل مشابه ديگر سالهاست كه به عنوان عوامل اعتياد در ايران مطرح ميشود، آن قدر گفته شده كه ديگر نگاهي را بر نمي گرداند و دلي را نمي لرزاند.
اعتياد همچنان هست و به پيش مي رود. استراتژي برخورد با اين پديده كه به گفته اسماعيل احمدي مقدم، دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر، مهمترين معضل اجتماعي كشور است. حداقل در نيم قرن گذشته با فراز و فرودهاي مختلفي مواجه بوده است. زماني سختگيري و برخورد جدي با عرضه كنندگان و قاچاقچيان مواد مخدر، استراتژي اصلي بود، زماني توزيع مواد از سوي دولت وقت براي كنترل آن محور كار قرار گرفت و دير زماني هم نيست كه كاهش آسيب و تقاضا بيش از بقيه گزينه ها بر سر زبان است. آمار رسمي معتادان در كشور كماكان همان يك ميليون و 200 هزار نفر معتاد دائمي و حدود 800 هزار معتاد تفنني است كه از حدود 20 سال پيش تقريباً ثابت مانده است. در آخرين اظهار نظر مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر كه متولي اصلي ساماندهي اين مسئله است، طاها طاهري، قائم مقام دبير كل اين ستاد گفته است: هم اكنون يك ميليون و 160 هزار نفر به طور حرفهاي يا با وابستگي كامل و همچنين 800 هزار نفر به طور تفنني در كشور مبادرت به استعمال مواد مخدر ميكنند و سالانه 120 تا160 هزار نفر به جمع معتادان كشور اضافه ميشود.
*رشد اعتياد كمتر از 10 درصد
*رشد اعتياد كمتر از 10 درصد
اين البته براي اولين بار بود كه به صورت رسمي به رشد اعتياد در كشور اشاره شد كه كمتر از 10 درصد رشد را نشان مي دهد. با اين حال آخرين آماري كه محل استناد ستاد مبارزه با مواد مخدر است، تحقيقي است كه با عنوان ارزيابي سريع از سوي موسسه داريوش وابسته به سازمان بهزيستي كشور انجام شده است، بر اساس نتايج اين تحقيق ميانگين سن اعتياد در كشور 5/1 سال كاهش يافته است، حدود 2ميليون نفر معتاد وابسته داريم. 200 هزار نفر آنها تزريقي هستند كه نيمي از اين معتادان روابط جنسي نامشروع دارند.به اين ترتيب مشكل جنسي اولين عامل گرايش به مصرف مواد مخدر در كشور است.
بر اساس نتايج اين تحقيق پس از مشكلات جنسي، كاهش درد، كسب لذت، كنجكاوي و مشكلات روحي عوامل گرايش به مصرف مواد مخدر هستند و در دسترس بودن مواد مخدر فقط 6 تا 7 درصد در گرايش به مصرف اين مواد موثر است. همچنين50 درصد مصرف كنندگان مواد مخدر اعلام كردهاند كه با تعارف دوستان مصرف اين مواد را شروع كردهاند و 10درصد از طريق همكاران معتاد شدهاند اما 12درصد معتادان بدون هيچ سابقه و مشكل خاصي به مصرف مواد مخدر معتاد شده اند.
نتايج اين تحقيق كه مورد استناد ستاد مبارزه با مواد مخدر نيز قرار گرفته است، نشان مي دهد، 60درصد معتادان دودي هستند، 11درصد تزريقي، 20 درصد خوردني و پنج درصد مصرف به روش انفيه دارند.50 درصد معتادان از داروهاي مخدر مانند ترامادول استفاده ميكنند. هروئين ماده اصلي مصرفي 20 درصد معتادان است، 50 درصد معتادان ترياك را به عنوان ماده اصلي مصرفي اعلام كردهاند. 6 درصد شيرهاي هستند و 15درصد مصرف كننده مواد جديدي مانند بوپرنورفين هستند. نتايج اين تحقيق كه به روش RSA يا ارزيابي سريع در سال 84 انجام شده است، نشان ميدهد ميانگين سني معتادان در ايران 32 سال است همچنين اين تحقيق نشان داد كه اكثريت معتادان تحصيلات زير ديپلم دارند، 15 درصد كارگر ساده، 17 درصد كارگر ماهر،10 درصد راننده و حدود 20 درصد بيكار يا معتاد بيكار شده هستند.
اين تحقيق نشان داد كه حدود 35 هزار دانش آموز معتاد در كشور داريم كه متأسفانه اخراج آنها از مدرسه زمينه را براي كارتن خواب و معتاد تزريقي شدن آنها فراهم ميكند در حالي كه در مدرسه ميتوان با آموزش موثر دانش آموز معتاد را نجات داد. اين بررسي نشان داد: حدود 200 هزار معتاد تزريقي در كشور داريم كه 35 درصد آنها در گروه سني 20 تا 24 سال هستند. 45 درصد اين معتادان ( در سال 84) از سرنگ مشترك استفاده ميكنند و 30 درصد سابقه بيش مصرفي دارند. همچنين 13درصد اين معتادان سابقه رابطه جنسي با همجنس را اعلام كردهاند. اين بررسي نشان داد كه بين يك ميليون و 800 هزار تا 2 ميليون نفر معتاد دائمي و وابسته در كشور داريم و اين غير از مصرفكنندگان مواد مخدري است كه هنوز دچار مشكل نشدهاند و سوء مصرف ندارند. اين تحقيق گر چه با مناقشات زيادي در بين كارشناسان حوزه اعتياد مواجه شد اما به هر حال توانست تصوير مبهم چهره اعتياد در كشور را از تاريكخانه خارج كند و معياري براي قضاوت به دست دهد.
با اين حال اين آمار همچنان با چالش مواجه است، زيرا بسياري از كارشناسان اين عرصه معتقدند كه در تمام دنيا آمار مصرف كنندگان تفنني مواد مخدر از معتادان دائمي بيشتر است چنانچه علي هاشمي، دبير كل وقت ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفت و گويي به خبرنگار فارس در شهريور 84 گفته بود: پديده مواد مخدر در ايران ريشه چند صد ساله دارد، از مصرف دارويي گرفته تا در زماني كه اهداف استعماري آن را گسترش داد، اگر به آمار رجوع كنيم مي بينيم كه در سالهاي 1320 تا 1325 كه جمعيت ايران در حدود 16 ميليون نفر است، 5/1 ميليون نفر مصرف كننده مواد مخدر در كشور بودهاند.
او اضافه كرد: در اسناد ساواك هم اين مطلب آمده است كه در سالهاي حدود 1356با30 ميليون نفر جمعيت حدود 2 ميليون نفر مصرف كننده مواد مخدر در كشور بوده است، بعد از انقلاب هم بر اساس برآورد سازمان مديريت در سال 1366 مصرف كننده مواد مخدر 2 ميليون نفر اعلام شد. دبير كل اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر در آخرين روزهاي مسئوليت خود تأكيد كرد: "آيا واقعا هنوز هم مصرف كننده مواد همان 2 ميليون نفر است، نه ، برآورد ما اين است كه به هر حال با توجه به عوامل متعدد ضمن اينكه مبارزه وسيع هم داشته ايم، حتي اگر نرخ رشد جمعيت را فقط حساب كنيم، جمعيت مصرف كننده مواد مخدر در كشور الان 4 ميليون نفر است ".
هاشمي گفته بود: معتاد قطعي به عنوان وابسته به مواد مخدر5/2 ميليون نفر است اما اگر با مصرف كنندگان تفنني حساب كنيم به 4 ميليون نفر مي رسد. با اين وجود اسماعيل احمدي مقدم، جانشين رئيس جمهوري در ستاد مبارزه با مواد مخدر بر آمار2 ميليوني تأكيد دارد و مي گويد: متأسفم از اينكه برخي از دوستان آمار و اعداد نجومي براي معتادان كشور ميدهند در حالي كه اين آمارها بايد مستند باشد. البته اين مقام مسئول معتقد است: 10تا 15 ميليون نفر در جامعه در معرض خطر استفاده از مواد مخدر هستند و اين ميزان كه خانواده معتادان را تشكيل مي دهند افرادي هستند كه به نحوي با مسئله اعتياد دست به گريبان هستند. حسينعلي شهرياري، نائب رئيس كميسيون بهداشت مجلس در اين مورد مي گويد: آمار اعتياد در ايران بيش از ميزاني است كه به طور رسمي اعلام مي شود، فكر مي كنيم بين 2 تا 3 ميليون نفر معتاد دائمي در كشور داشته باشيم، اعتياد متأسفانه در برخي از استانها بسيار رايج و نگران كننده است و واقعيت بيش از اين آمارهاست كه اعلام مي شود.
وي اضافه مي كند: به نظر من واقعيتهاي جامعه نشان ميدهد كه در مبارزه با اعتياد چندان موفق نبودهايم، ريشه اين مسئله هم مشكلات اقتصادي و بيكاري است و تا زماني كه اين مشكلات حل نشود نميتوانيم با اين پديده برخورد معقولي داشته باشيم. به گفته وي گر چه برخي معتقدند افزايش اعتياد به مواد روانگردان جديد، نگراني اصلي است اما همچنان اعتياد قديمي و سنتي به ترياك، انواع هروئين و حشيش حرف اول را در كشور ميزند.
او پيشنهاد مي كند كه براي رسيدن به يك آمار دقيق بايد يك كار تحقيقي بزرگ با تأمين اعتبار كافي در تمام كشور انجام شود و معتقد است تاكنون چنين تحقيقي در كشور انجام نشده است. گذشته از آمار كه تصويري از وضع اعتياد در كشور مي دهد، مهمترين مسئله نزديكي ايران به افغانستان به عنوان بزرگترين توليد كننده ترياك جهان است، توليدي كه به گفته طاها طاهري، در سالهاي بعد از اشغال افغانستان توسط نيروهاي ناتو 40 برابر شده است. سردار حميد ملكي، رئيس گروه آموزشي مواد مخدر دانشگاه علوم انتظامي كه تحقيقي را با عنوان بررسي وضعيت كشت و توليد مواد مخدر در افغانستان و برآورد ميزان ورود و مصرف آن در ايران انجام داده است مي گويد: حدود 5 ميليون نفر در افغانستان درگير كشت، توزيع و قاچاق مواد مخدر هستند، 5/3 ميليون نفر يعني 6/12 درصد جمعيت اين كشور از كشت خشخاش ارتزاق ميكنند، متوسط درآمد ماهانه آنها 800 تا 1200 دلار است در حالي كه متوسط درآمد مردم افغانستان 2 دلار در روز يعني 60 دلار در ماه است كه اصلاً قابل مقايسه با درآمد توليد ترياك نيست. به گفته ملكي نتايج اين تحقيق نشان داد كه در سال 2006 ميلادي 1057 تن مواد مخدر و ترياك توليد افغانستان وارد بازار مصرف ايران شده است و 1200 تن از اين مواد نيز از ايران به عنوان نزديكترين راه به كشورهاي بالكان ترانزيت شده است.
او مي گويد: از نظر آماري هم گر چه آمارهاي مختلفي از تعداد معتادان كشور اعلام شده و از 700 هزار نفر تا 3 يا 4 ميليون نفر هم آمار داشته ايم اما اگر آمار رسمي 2 ميليون نفر را بپذيريم كه يك ميليون و 200هزار نفر آن دائمي و 800 هزار نفر آن تفنني است با در نظر گرفتن مصرف 5/1 گرم ترياك روزانه براي معتادان دائمي و 3 گرم در هفته براي تفنني ها ميزان مصرف ترياك در ايران حدود همان هزار تن در سال است كه 3/17 درصد ترياك توليد شده در افغانستان است.
*چين يك ميلياردي 56 تن مواد مخدر مصرف مي كند، ايران هزار تن
اين كارشناس امور انتظامي مي گويد: مصرف سالانه مواد مخدر افغانستان در ايران حدود هزار تن، در پاكستان 760 تن، در كشورهاي آسياي ميانه 5/66 تن، روسيه 560 تن و چين با يك ميليارد نفر جمعيت 56 تن از اين مواد را مصرف ميكند و خود افغانستان كلاً 120 تن مصرف مواد مخدر دارد. او اضافه مي كند: سهم پاكستان از ترانزيت مواد مخدر افغانستان حدود 950 تن است، 1200 تن از اين مواد نيز از ايران ترانزيت ميشود و در مجموع سهم مصرف و ترانزيت مواد مخدر افغانستان از ايران حدود 37 درصد( 2200 تن در سال 1385) توليد مواد مخدر اين كشور است.
*چين يك ميلياردي 56 تن مواد مخدر مصرف مي كند، ايران هزار تن
اين كارشناس امور انتظامي مي گويد: مصرف سالانه مواد مخدر افغانستان در ايران حدود هزار تن، در پاكستان 760 تن، در كشورهاي آسياي ميانه 5/66 تن، روسيه 560 تن و چين با يك ميليارد نفر جمعيت 56 تن از اين مواد را مصرف ميكند و خود افغانستان كلاً 120 تن مصرف مواد مخدر دارد. او اضافه مي كند: سهم پاكستان از ترانزيت مواد مخدر افغانستان حدود 950 تن است، 1200 تن از اين مواد نيز از ايران ترانزيت ميشود و در مجموع سهم مصرف و ترانزيت مواد مخدر افغانستان از ايران حدود 37 درصد( 2200 تن در سال 1385) توليد مواد مخدر اين كشور است.
سردار ملكي تأكيد مي كند: متأسفانه ايران بيشترين ميزان معتاد ترياكي دنيا را دارد. با وجود اين آمار نگران كننده كه با افزايش كشت خشخاش در افغانستان به حدود 8 تا 10 هزار تن بيشتر هم شده است، نمي توان به راحتي قطع كشت خشخاش در افغانستان را به عنوان بهترين راه حل معرفي كرد. سرداد ملكي معتقد است: قطع كشت خشخاش در افغانستان تبعات منفي هم دارد از جمله اينكه موجب بيكاري حدود 5 ميليون نفر در اين كشور ميشود كه قطعاً براي دستيابي به درآمد سرانه 80 دلاري ايرانيان براي كار به ايران ميآيند كه نمونه آن را سالها پيش در كشور تجربه كرديم كه مشكلات امنيتي زيادي را براي ما به همراه داشت. اين محقق اضافه مي كند: علت اينكه در زمينه ورود مواد به كشور موفق نيستيم اين است كه معاملات پاياپاي مواد با خودرو، طلا و فرش در مناطق مرزي به راحتي انجام ميشود، صرافي هاي ثبت نشده زيادي نيز در اين زمينه فعال هستند، مسير ترانزيت به اروپا از ايران نزديكتر و مقرون به صرفه تر است، ترياك بازار تضمين شده هزار تني در ايران دارد، قانون پولشويي در كشور نداريم و بالاخره اينكه مرزنشينان كشور هيچ درآمدي بهتر از فعاليت در زمينه قاچاق مواد مخدر ندارند.
*سالهاست حكم اعدام قاچاقچيان مواد معطل مانده است
*سالهاست حكم اعدام قاچاقچيان مواد معطل مانده است
علاء الدين بروجردي، رئيس كميسيون امنيت ملي مجلس در اين باره به خبرنگار فارس مي گويد: مواد مخدر و اعتياد موضوع پيچيده اي است، باندهاي عظيم مافيايي و برخي قدرتهاي جهاني و منطقه اي در اين موضوع دخيل و درگيرند و بعد از حضور نيروهاي ناتو در افغانستان نيز با مسئوليت انگليس در امر مواد مخدر شاهد افزايش غير قابل تصور ترياك در اين كشور هستيم كه حداقل 400 درصد بيشتر شده و به مرز 10 هزار تن در سال رسيده است. او مي افزايد: اين افزايش توليد باعث افزايش قاچاق آن به كشور ما نيز مي شود، اين يك جنگ طراحي شده عليه انقلاب اسلامي است و با توجه جمعيت جوان كشور ما از معضلات اجتماعي مهم ما در 30 سال گذشته بوده است و با وجود مسئوليت پذيري نيروي انتظامي و شهادت بيش از 3500 مأمور در اين مبارزه با توجه به مرز طولاني ما با افغانستان و پاكستان هنوز درگير آن هستيم.
بروجردي مي گويد: راه حل اين است كه قاطعيت بيشتري در برابر قاچاقچيان مواد به خرج دهيم. همين الان تعداد قابل توجهي از اين قاچاقچيان در زندان هستند كه حكم اعدام هم دارند اما حكم آنها اجرا نشده است. اين يك دغدغه ملي است و بايد براي مبارزه با آن جدي بود. او ادامه مي دهد: راه حل ديگر اين است كه محروميتهاي اجتماعي جدي براي افرادي كه به مصرف اين مواد روي مي آورد اعمال كنيم تا به عنوان يك عامل بازدارنده و پيشگيري كننده، جلوي مصرف افراد سالم را بگيريم. رئيس كميسيون امنيت ملي مجلس شوراي اسلامي اضافه مي كند: البته در سالهاي اخير با پديده مهم ديگري كه مصرف مواد شيميايي و روانگردانهاست هم مواجه شدهايم كه برخورد با آن هم نيازمند يك كارگسترده اطلاعاتي، نظامي، انتظامي، فرهنگي و اطلاع رساني است.
وي به عملكرد دستگاه ها در حوزه درمان هم اشاره مي كند و مي گويد: متادون و داروهاي مشابه براي درمان معتادان راه حل نيست و يك نوع اعتياد جايگزين است كه آثار مخربي دارد بايد با روان درماني، كاردرماني و آموزش به خانواده ها تقاضا براي مصرف مواد را كم كنيم و البته اين كار مشكل و پيچيده اي است. حميدرضا حسين آبادي، رئيس پليس مبارزه با مواد مخدر نيز مي گويد: گزارش سازمان ملل حاكي است هم اكنون حدود 10 هزار تن ترياك در افغانستان انبار شده كه معادل هزار تن هروئين است و اين ميزان مواد معادل 2 سال مصرف دنياست. او مي گويد: دستگاه قضايي به دليل كمبود مكان نگهداري، خردهفروشاني را كه با مقدار ناچيزي مواد مخدر دستگير ميشوند، همان روز يا چند روز بعد آزاد ميكند و گر چه مردم از آزادي سريع مواد فروشان ناراضي هستند. وظيفه پليس تنها دستگيري و تحويل آنها به مراجع قضايي است و آزاد شدن آنها ربطي به پليس ندارد.
اما عرضه كنندگان مواد فقط خرده فروشان نيستند، بلكه كسان ديگري هستند، كه طاهري، جانشين دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر آنها را "دانه درشت " خطاب مي كند و مي گويد: متأسفانه قاچاقچيان اصلي و دانهدرشتهاي مواد مخدر از مسير طولاني دادرسي در كشور سوء استفاده ميكنند و از مجازاتهاي به موقع در امان ميمانند. به گفته وي، دانه درشت مواد مخدر آن كسي است كه با حجم بالاي قاچاق مواد مخدر و تكرار جرم دستگير ميشود كه متأسفانه با توجه به ضعف قانون مجازاتهاي بازدارندهاي را شاهد نيستيم. او مي گويد: نمي گويم آنها بايد اعدام شوند بلكه بايد همه مزيتهاي اجتماعي براي آنها از بين برود. كسي كه در رابطه با مواد مخدر با تناژ بالا دستگير شد، حق ندارد پاسپورت داشته باشد و بايد از اين مزيت و بسياري از مزيت هاي ديگر كه يك شهروند عادي دارد، محروم باشد.
طاهري معتقد است: قانون بايد در اين بخش تشديدكننده باشد و كسي كه در حوزه توزيع موارد مخدر وارد شد بايد محروميتهاي اجتماعي برايش اعمال شود. هر كسي كه پس از ارتكاب جرم اين موارد برايش اجرا نشد ميتواند دانهدرشت مواد مخدر شود. چرا كه ميتواند بار ديگر جرم خود را تكرار كند. او اضافه مي كند: براي مأمور دولت و به دنبال تكرار جرم بايد سخت ترين مجازاتها اجرا شود. عفو را بايد به كساني بدهيم كه جرم هاي ديگر اجتماعي داشتهاند و در اين حوزه بايد با رعايت قانون و موازين بيشترين سختگيري ها انجام شود. قائممقام دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر مي پرسد: در كشوري كه يك سوم مواد مخدر توليدي افغانستان به آن وارد ميشود و از اين ميزان چيزي نزديك 700 تن به مصرف ميرسد آيا نميشود دانهدرشت پيدا كرد؟ به گفته اين مقام مسئول تمام دانه درشتهاي قاچاق مواد مخدر توسط سيستم قضايي شناسايي شده است. برخي از آنها پرونده دارند و برخي منتظر حكم هستند.
نبايد طوري عمل شود كه دانه درشتها احساس كنند ميتوانند با ايجاد تاخير در رسيدگي به پروندههاي قضايي آزاد باشند و پرونده مواد مخدر آنها نبايد روند كندي داشته باشد. او اضافه مي كند: ما طرفدار اعدام نيستيم اما اگر قرار است كسي 20 سال حبس بكشد واقعاً 20 سال حبس بكشد نه اينكه مرخصي بگيرد و دوباره با همان جرم دستگير شود. مقابله با عرضه مواد مخدر يكي از استراتژي هاي 3 گانه مبارزه با پديده اعتياد در كشور است كه در كنار استراتژي درمان و كاهش آسيب و پيشگيري از اعتياد جزء برنامه هاي مصوب كشوري است و بودجه هاي اين مبارزه نيز بر اساس همين تقسيم بندي بين دستگاههاي مسئول توزيع مي شود. مهمترين دستگاهي كه در زمينه مبارزه با عرضه مواد فعاليت مي كند، نيروي انتظامي است كه در سالهاي اخير چند اقدام مختلف را براي انجام اين مسئوليت انجام داده است كه مهمترين آن تلاش براي انسداد مرزها به خصوص مرزهاي شرقي و جمع آوري معتادان بوده است.
با اين حال اسماعيل احمدي مقدم كه همزمان فرمانده پليس كشور نيز هست، معتقد است: مردم در ارزيابي فعاليتهاي نيروي انتظامي به مبارزه با مواد مخدر ضعيفترين نمره را ميدهند ولي هنگامي كه بررسي ميكنيم متوجه ميشويم فعالترين بخش اين نيرو مبارزه با مواد مخدر است. اينكه چرا مردم اين موضوع را حس نميكنند به علت شدت موضوع است. حسين ذوالفقاري، رئيس پليس مرزباني كشور مي گويد: انسداد مرزها به 3 هزار ميليارد تومان اعتبار نياز دارد. بايد تخصيص اعتبارات انسداد مرزها به سرعت افزايش يابد تا در زمان كوتاهتري به نتايج لازم برسيم. پيش از اين نيز سردار قاسم رضايي، رئيس پيشين اين پليس گفته بود: براي انسداد كامل مرزها به 3 هزار ميليارد تومان اعتبار نياز داريم كه با توجه به بودجههاي كمتر از 100 ميليارد توماني سالانه طرح انسداد مرزها بيش از40 سال به طول ميانجامد و هر چه در اين طرح تأخير داشته باشيم بايد هزينهها و مشكلات بيشتري را بپردازيم. طرح جمع آوري ضربتي معتادان نيز كه از جمله در اوايل امسال به ويژه در تهران اجرا شد از ديگر برنامه هاي نيروي انتظامي براي مبارزه و مقابله با عرضه مواد مخدر بود.
به گفته رئيس پليس مبارزه با مواد مخدر تهران، اجراي اين طرح منجر به دستگيري روزانه حدود 30 معتاد ولگرد و تحويل آنها به مراكز درماني و بازپروري شد كه البته بعد از مدتي نيز اجراي اين طرح كمرنگ شد. البته اجراي اين نوع طرح هاي ضربتي مخالفاني را هم دارد از جمله ابوالحسن فقيه، رئيس سازمان بهزيستي كشور كه معتقد است، معتادان در زمان اجراي چنين طرح هايي پنهان مي شوند. از استراتژي مقابله كه بگذريم، مهمترين استراتژي مبارزه با اعتياد در كشور، درمان معتادان و بازگشت آنان به زندگي سالم است، با اينكه روشهاي درماني مختلفي در سالهاي اخير براي درمان معتادان در ايران ايجاد شده است اما به نظر مي رسد با توجه به ماهيت اعتياد كه يك بيماري مزمن و عود كننده است به اين روش نيز نمي توان چندان دل بست.
*فقط 20 درصد معتادان به درمان جواب مي دهند
*فقط 20 درصد معتادان به درمان جواب مي دهند
سعيد صفاتيان، مدير كل درمان، بازپروري و حرفه آموزي ستاد مبارزه با مواد مخدر به خبرنگار فارس مي گويد: در خوشبينانهترين نگاه فقط 20درصد معتادان تحت درمان بهبود كامل مييابند و 80درصد ديگر دوباره به اعتياد بر ميگردند، به همين علت هدف اصلي ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال 88 افزايش ميزان ماندگاري در درمان اعتياد است. به گفته اين مقام مسئول سال گذشته حدود 580 هزار نفر تحت پوشش انواع درمانهاي اعتياد مجاز در كشور درآمدند، اما اكنون حدود 480 هزار نفر در كشور در1200مركز درماني تحت درمان هستند كه الزاماً همه آنها معتادان تحت درمان سال گذشته نيستند.
او اضافه مي كند: از بين معتاداني كه سال گذشته تحت درمان قرار گرفتند، حدود 120 هزار نفر يا هنوز تحت درمان هستند يا بهبود يافتهاند، به عبارت ديگر ماندگاري معتادان در درمان تا مرحله بهبودي در ايران حدود 20درصد است و 80درصد معتاداني كه در ايران تحت درمان قرار مي گيرند، دوباره به اعتياد بر ميگردند. صفاتيان مي گويد: ميزان ماندگاري در درمان اعتياد در بهترين كشورها از 35درصد تجاوز نميكند، اين آمار نيز در كشورهاي محدودي از جمله سوئيس، انگليس يا استراليا وجود دارد و در اغلب كشورها ميزان ماندگاري در درمان اعتياد پايينتر است، بنابراين رقم 20درصدي ماندگاري در درمان معتادان در ايران رقم پاييني نيست. او تأكيد مي كند: برنامه و هدف مهم ستاد مبارزه با مواد مخدر با همكاري سازمان بهزيستي، وزارت بهداشت و مراكز درمان دولتي و خصوصي اين است كه ميزان ماندگاري در درمان اعتياد را از 20درصد بالاتر ببرد اما حتي افزايش اين ميزان به 25درصد نيز كار بسيار مشكلي است و نمي توان به راحتي چنين وعدهاي داد.
او مي افزايد: افزايش ميزان ماندگاري در درمان اعتياد نيازمند ايجاد ساختارهاي جديدي براي بيمه، اشتغال، توانمند سازي، آموزش خانواده و جامعه درباره معتادان است، اين سيستم در كشورهاي پيشرفتهاي مانند سوئيس كه سيستم قوي بيمه بيكاري و تامين اجتماعي دارند عملي شده است اما در اغلب كشورها چنين سيستمي وجود ندارد. مدير كل درمان، بازپروري و حرفه آموزي ستاد مبارزه با مواد مخدر در اين مورد مي گويد: تحقيقي كه در ستاد مبارزه با مواد مخدر با همكاري وزارت رفاه، وزارت تعاون، وزارت كار، بهزيستي و كميته امداد انجام شد. نشان داد كه فقط براي ايجاد اشتغال پايدار 2 هزار معتاد به اعتباري بالغ بر 30 ميليارد تومان نياز داريم در حالي كه كل بودجه درمان اعتياد كشور 13 ميليارد تومان است.
حالا تصور كنيد اگر بخواهيم 100 هزار معتاد تحت درمان را تحت پوشش برنامههاي حمايتي و اشتغال ببريم به چه بودجهاي نياز است؟ و چنين نتيجه مي گيرد: در صورتي ميتوان براي افزايش ماندگاري درمان اعتياد در كشور برنامهريزي كرد كه بودجه مناسبي براي بازتواني و اشتغال معتادان نيز در اختيار داشته باشيم، در غير اين صورت كار زيادي نميتوان انجام داد. با اين وجود طاها طاهري، قائم مقام دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر وعده داده است كه با اجراي برنامه پنجم توسعه 20درصد جمعيت معتادان كاهش مييابد و 80درصد معتادان نيز تحت پوشش درمان قرار ميگيرند.
اسماعيل احمدي مقدم، مشاور رئيس جمهوري نيز خرداد امسال در اين مورد گفت: از موفقيتهاي اين حوزه ميتوان به افزايش درمان معتادان به 700 هزار نفر اشاره كرد كه در سالجاري نيز با تحت درمان قرار گرفتن همه معتادان و صدور كارت درمان براي آنان اين رقم افزايش خواهد يافت. اسماعيل عليپور، رئيس مركز ترك اعتياد تهران درباره درمان اعتياد مي گويد: در سالهاي اخير با شروع درمان نگهدارنده با متادون تا حد زيادي در زمينه كاهش آسيب در كشور موفق بوديم،همين امر باعث شد تا تعداد زيادي از معتادان تزريقي با مصرف اين ماده جايگزين از تزريق جدا شوند و به اين ترتيب روند گسترش موج دوم شيوع ويروس ايدز از طريق اعتياد تزريقي كند و تا حد زيادي كنترل شد.
گر چه موج سوم آن از طريق جنسي در راه است. او اضافه مي كند: آنچه امروز نگران كننده است، مصرف روز افزون مواد اعتياد آور مصنوعي مانند شيشه يا كراك است كه نه تنها درمان نگهدارنده كمكي به آنها نمي كند بلكه مصرف كنندگان اين مواد دچار عوارض بدون بازگشتي مانند عوارض شديد مغزي و خلقي مانند بدبيني مي شوند كه ممكن است به خودكشي يا ديگركشي منجر شود و متأسفانه شاهد اين هستيم كه اطلاع رساني به موقعي درباره اين نوع اعتياد جديد انجام نمي شود.
*بستن مرزها ديگر جواب نمي دهد
*بستن مرزها ديگر جواب نمي دهد
عليپور مي افزايد: مسئله مهم درباره اين مواد اين است كه ديگر مقابله با عرضه، بستن مرزها، دستگيري و اعدام قاچاقچيان در كنترل اين نوع اعتياد كارايي ندارد، زيرا افراد به راحتي مي توانند حتي در آشپزخانه منزلشان لابراتوار توليد اين نوع مواد را كه تنوع زيادي هم دارند، داير كنند و به عرضه آن با قيمت ارزان در كشور بپردازند. به گفته وي، در چنين شرايطي مهمترين اقدام كاهش تقاضا و پيشگيري از گرايش به مصرف مواد است كه البته كار پيچيده اي است و با توجه به كاهش سن اعتياد بايد از سنين كودكي و دبستان شروع شود.
آذرخش مكري، معاون مركز ملي مطالعات اعتياد مي گويد: حداقل 20 درصد مصرف كنندگان شيشه دچار جنون، خودكشي و فراموشي ميشوند و بر خلاف تبليغاتي كه براي جلب مشتريان به خصوص دختران مي شود، مصرف شيشه باعث لاغري نمي شود بلكه به جاي لاغري، فرد را چروكيده و پلاسيده ميكند. وي مي افزايد: شيشه يك ماده اعتياد آور صناعي و از خانواده آمفتامين هاست كه مصرف آْن به مراتب خطرناكتر از ترياك و مشتقات آن است، مصرف چند بار آن در درصد بسياري از مصرفكنندگان باعث جنون، حالات رواني شديد مانند حمله به ديگران، خودكشي و فراموشي ميشود و گر چه در ابتدا ممكن است به علت از بين بردن اشتها فرد را لاغر كند اما خيلي زود اين لاغري جاي خود را به پلاسيدگي و چروكيدگي پوست و ضعف بدن مي دهد.
لاغر كردن از اين طريق مثل اين است كه فرد بخواهد تب كند و بيماري عفوني شديد بگيرد تا لاغر شود خوب، حاصل چنين كاري اين است كه چشمها و صورت فرد هم گود ميرود و پوست او كاملاً خراب ميشود و فرد به قدري زشت و نافرم ميشود كه اگر چاق بماند به مراتب براي او بهتر است. هومان نارنجي ها، مدير كل فرهنگي و پيشگيري ستاد مبارزه با مواد مخدر نيز در اين مورد مي گويد: بيشتر معتاداني كه به شيشه و حشيش اعتياد دارند، خانوادههاي خود را مورد اذيت و آْزار قرار ميدهند و طي 5 سال مصرف به اندازه 50 سال پير ميشوند.
*مراكز پيشگيري و درمان معتادان به مواد روانگردان در آينده
*مراكز پيشگيري و درمان معتادان به مواد روانگردان در آينده
مرضيه وحيد دستجردي، وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيز در اين باره به خبرنگار فارس، مي گويد: رشد اعتياد سنتي در سالهاي اخير تقريباً متوقف شده است، آنچه الان داريم، روش جديد اعتياد و رشد مصرف مواد روانگردان مانند انواع شيشه، كراك و ساير مواد جديد است. او در پاسخ به اين پرسش كه آيا رشد اعتياد به مواد سنتي در كشور صفر شده است، مي گويد: نه اينكه بگوئيم صفر است ولي تقريباً متوقف شده است با اقداماتي كه در سالهاي اخير با توزيع مواد جايگزين و گسترش درمان اعتياد به اين مواد شده است. توانستهايم تا حد زيادي اين اعتياد را كنترل كنيم. البته مسئول كنترل اعتياد وزارت بهداشت نيست ولي وزارت بهداشت هم در زمينه پيشگيري و درمان اعتياد در كشور كار ميكند.
دستجردي ادامه مي دهد: مسئله امروز ما اعتياد به مواد روانگردان و رشد آن در كشور است، براي كنترل اين پديده مراكز تحقيقاتي وزارت بهداشت و معاونت سلامت كارهاي فراواني انجام دادهاند و به اين نتيجه رسيدهايم كه مراكزي براي پذيرش و درمان اين گونه معتادان و افرادي كه با آنان دم خور هستند و مشكل پيدا ميكنند، داير كنيم.تا دچار مسائل حاد نشوند. به گفته وي تأسيس مراكز پيشگيري، آموزش و درمان اعتياد به روانگردانها جزء اولويتهاي وزارت بهداشت است، پروتكلهاي اين كار در حال تدوين است و به زودي مراكز اختصاصي پيشگيري و درمان اعتياد به مواد روانگردان در كشور ايجاد ميشوند، تا اين گروه از معتادان در هنگامي كه به طور اورژانسي مشكل پيدا ميكنند، لازم نباشد به هر بيمارستاني مراجعه كنند و مستقيماً به اين مراكز بروند. وزير بهداشت اضافه مي كند: در زمان حاضر تمهيدات لازم براي ايجاد مراكز خاص پيشگيري و درمان اعتياد به مواد روانگردان در حال آماده سازي است، پرسنل اين مراكز نيز آموزش خواهند ديد، كار اين مراكز نيز اين خواهد بود كه بعد از درمان اين معتادان خدمات لازم را براي آموزش و پيشگيري آنان و اطرافيانشان ارائه كنند.
*پارادوكس شربت ترياك
*پارادوكس شربت ترياك
موضوع ديگري كه در سالهاي اخير به عنوان يكي از روش هاي درمان اعتياد مطرح شده، توزيع شربت ترياك است كه البته مسئولان سعي مي كنند نام آن را تغيير دهند و به جاي آن از واژه "اپيوم تينگ " يا "اپي تينگ " استفاده كنند كه به هر حال كار مشكلي است، شربت ترياك در واقع تنتور ترياك است كه از خواباندن ترياك در الكل به دست مي آيد و البته بايد اين كار در مراكز مجاز و تحت استانداردهاي خاص وزارت بهداشت باشد. گر چه با چند بار پايلوت و طي دوره هاي آزمايشي درمان با شربت ترياك نشان داد، اين ماده به عنوان جايگزين ترياك براي معتادان به مواد افيوني مفيد است اما توزيع انبوه اين ماده در جامعه مخالفاني هم دارد كه معتقدند اين كار باعث نشت اين ماده مخدر به بازار آزاد و افزايش اعتياد مي شود.
دست شيادان و سودجويان را براي تقلب و خلاف باز مي كندو مهمتر از آن قبح مصرف ترياك را از بين مي برد و به نوعي باعث شيوع بيشتر مصرف ترياك در جامعه مي شود. با اين حال وزارت بهداشت مشغول تدوين پروتكل درمان با شربت ترياك است اما اين كار به آرامي و با احتياط به پيش مي رود، وزير بهداشت در اين باره به فارس مي گويد: شربت ترياك كه ما آن را شربت اپيوم نامگذاري كردهايم ميتواند برخي از معتادان سنتي را درمان كند به همين علت تا پايان سال مراكز درمان مجاز با اين شربت با نظارت وزارت بهداشت در شهرهاي مختلف داير ميشوند.
به گفته وزير بهداشت حدود يكسال است كه وزارت بهداشت روي اين شربت كار كرده است و نتايج پايلوت(دوره آزمايشي) آن مثبت بوده است، به طوري كه 70 درصد كساني كه روي درمان با اين شربت رفتهاند و تحت حمايتهاي رواني قرار گرفتهاند، ديگر به مصرف مواد مخدر بازنگشتهاند به همين علت برنامه اين است كه تا پايان سال مراكز مجاز و مورد تأييد عرضه شربت اپيوم را در سراسر كشور ايجاد كنيم. دستجردي البته تأكيد مي كند درمان با اين شربت نيز دراز مدت است و حتماً افراد تحت درمان با اين شربت بايد تحت حمايتهاي رواني و آموزشهاي لازم قرار گيرند. اما در بهترين شرايط اگر تمام معتادان كشور تحت يكي از انواع درمانهاي اعتياد مانند سم زدايي، درمان نگهدارنده با شربت ترياك، متادون درماني، درمان با بوپرنورفين يا هر نوع داروي ديگر قرار بگيرند و روان درماني و حمايتهاي اجتماعي و بيمه ها نيز در حد اعلا باشد، باز هم بيش از 70 درصد معتادان به مواد باز مي گردند.
*باران مي بارد، باران مواد
بنابراين شايد راهي بهتر از اين نباشد. كاري كنيم اصلاً كسي سراغ مصرف مواد نروند و به قول حميد صرامي، دبير اتاق فكر ستاد مبارزه با مواد مخدر كاري كنيم كه حتي اگر از آسمان باران مواد هم ببارد كسي خيس نشود، اما مگر اعتياد هم واكسن دارد؟ محمد نفريه، معاون پيشگيري سازمان بهزيستي كشور مي گويد: پيشگيري از اعتياد در سالهاي اخير يكي از محورهاي اصلي مبارزه با اعتياد در كشور معرفي شده است اما هنوز برخي دستگاههاي مسئول در اين زمينه مانند آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد، تربيت بدني و صدا و سيما به طور جدي وارد اين عرصه نشده اند و همكاري كافي ندارند. وي مي افزايد: يكي از برنامه هاي موفق در عرصه پيشگيري، اجراي برنامه كاهش آسيب به منظور جلوگيري از بروز عفونت ها به خصوص ويروس ايدز در بين معتادان تزريقي بود كه از حدود يك دهه قبل با توزيع سرنگهاي يكبار مصرف و بعد از آن متادون در بين معتادان انجام شد و نتيجه داد.
نفريه مي گويد: با توجه به كاهش سن اعتياد و تغيير شكل آن آموزش و پيشگيري از اعتياد بايد از سنين پايين در دوران تحصيل در مدرسه، دوران دبستان و حتي پيش دبستاني آغاز شود، در عين حال همان طور كه يك شبكه قوي وارد كننده و توزيع كننده مواد در كشور داريم بايد يك شبكه قوي ضد اعتياد هم در سراسر كشور در تمام محلات و شهرها و روستاها داشته باشيم تا با توجه به زمينه هايي كه ممكن است باعث گرايش به مصرف مواد در آن منطقه شود براي پيشگيري از اعتياد برنامه ريزي و اقدام كند. او اضافه مي كند: اين كار نيازمند يك حركت جمعي و اتحاد دستگاههاي مسئول، رسانه ها و دستگاههاي آموزشي با شبكه مردمي است تا ريشه هاي اعتياد را كه ممكن است در يك جا بيكاري، فقر، تورم، نبود امكانات تفريحي و سرگرم كننده و در جاي ديگر مثلاً وجود يك فرد يا گروه توزيع كننده مواد يا حتي شيوع يك بيماري جسمي يا رواني باشد، شناسايي كنند و با توجه به آن براي پيشگيري از اعتياد با در اختيار داشتن امكانات لازم اقدام كنند.
نكته مهمي كه براي پيشگيري از اعتياد مغفول مي ماند، آموزش و اطلاع رساني مناسب به والدين است، بسياري از پدران و مادران اطلاع چنداني از اعتياد، انواع آن، علايم آن و علل آن ندارند و در اغلب مواقع هنگامي از اعتياد فرزندانشان مطلع مي شوند كه كار از كار گذشته و دير شده است.
*والدين 5 سال دير بيدار مي شوند
هومان نارنجي ها، مدير كل پيشگيري ستاد مبارزه با مواد مخدر مي گويد: به علت ناآگاهي والدين درباره اعتياد، 50 درصد خانوادهها پس از 5 سال از اعتياد فرزندان و بستگانشان با خبر ميشوند. به گفته وي باور غلطي در بين والدين است كه فكر ميكنند با ورود فرزندان به چرخه تحصيل و درس خواندن ديگر فرزندانشان از اعتياد مصون هستند در حالي چنين نيست و بايد نسبت به اعتياد فرزندان نگران بود و تلاش كرد با افزايش اطلاعات و آموزش مهارتهاي زندگي از گرفتار شدن فرزندان در دام اعتياد جلوگيري كرد. نارنجي ها مي گويد: در صورت آموزش مهارتهاي زندگي از جمله مهارت "نه گفتن " و ابراز وجود در فرزندان و مهارت فرزندپروري به والدين ميتوان درصد زيادي در جلوگيري از اعتياد فرزندان موفق بود. اطلاع رساني درباره اعتياد با توجه به ابعاد گسترده آن شايد نيازمند يك رسانه مستقل و تخصصي باشد اما تا زماني كه چنين رسانه اي ايجاد شود، ستاد مبارزه با مواد مخدر با همكاري اجرايي سازمان بهزيستي خط ملي اعتياد را با شماره تلفن 09628 از اسفند 87 راه اندازي كرد. فرهاد اقطار، مدير كل دفتر پيشگيري و امور اعتياد سازمان بهزيستي در اين باره مي گويد: هدف از ايجاد اين خط، ارائه راهكارهاي مناسب براي پيشگيري از مصرف مواد و درمان اعتياد بود و در حال حاضر 17 اپراتور در 3 شيفت كاري در اين مركز مشغول به كار هستند. بيشترين تماسها مربوط به ساعات اوليه صبح است.
*والدين 5 سال دير بيدار مي شوند
هومان نارنجي ها، مدير كل پيشگيري ستاد مبارزه با مواد مخدر مي گويد: به علت ناآگاهي والدين درباره اعتياد، 50 درصد خانوادهها پس از 5 سال از اعتياد فرزندان و بستگانشان با خبر ميشوند. به گفته وي باور غلطي در بين والدين است كه فكر ميكنند با ورود فرزندان به چرخه تحصيل و درس خواندن ديگر فرزندانشان از اعتياد مصون هستند در حالي چنين نيست و بايد نسبت به اعتياد فرزندان نگران بود و تلاش كرد با افزايش اطلاعات و آموزش مهارتهاي زندگي از گرفتار شدن فرزندان در دام اعتياد جلوگيري كرد. نارنجي ها مي گويد: در صورت آموزش مهارتهاي زندگي از جمله مهارت "نه گفتن " و ابراز وجود در فرزندان و مهارت فرزندپروري به والدين ميتوان درصد زيادي در جلوگيري از اعتياد فرزندان موفق بود. اطلاع رساني درباره اعتياد با توجه به ابعاد گسترده آن شايد نيازمند يك رسانه مستقل و تخصصي باشد اما تا زماني كه چنين رسانه اي ايجاد شود، ستاد مبارزه با مواد مخدر با همكاري اجرايي سازمان بهزيستي خط ملي اعتياد را با شماره تلفن 09628 از اسفند 87 راه اندازي كرد. فرهاد اقطار، مدير كل دفتر پيشگيري و امور اعتياد سازمان بهزيستي در اين باره مي گويد: هدف از ايجاد اين خط، ارائه راهكارهاي مناسب براي پيشگيري از مصرف مواد و درمان اعتياد بود و در حال حاضر 17 اپراتور در 3 شيفت كاري در اين مركز مشغول به كار هستند. بيشترين تماسها مربوط به ساعات اوليه صبح است.
تماس گيرندگان به 2 گروه تقسيم ميشوند. يك گروه معتادان هستند و گروه دوم شامل افرادي است كه اعتياد ندارند اما يكي از نزديكان آنها مثل برادر، فرزند يا همسرشان اعتياد دارند. به گفته وي زنان 5/1 برابر بيش از مردان با اين خط تماس ميگيرند و طبق آمار، ميانگين سني زناني كه تماس گرفتهاند، كمتر از مردان است و مردان تماس گيرنده بيشتر افراد مجرد هستند. اقطار مي گويد: اغلب سؤالات تماسگيرندگان درباره مواد جديد مثل شيشه است كه نشان مي دهد اطلاعات جامعه در اين خصوص كم است و بايد اطلاعرساني شود.
مدير كل دفتر پيشگيري و امور اعتياد سازمان بهزيستي اضافه مي كند: از ديگر سؤالاتي كه افراد در تماسهايشان مطرح ميكنند درباره تبليغات ماهوارهاي است كه مي پرسند، چقدر صحت دارد و همچنين سؤالاتي در خصوص حمايتهاي بعد از درمان مطرح ميشود. پيشگيري از اعتياد همواره يكي از مباحث چالش برانگيز بوده است به خصوص اينكه بسياري از سازمانهاي مسئول با توزيع بروشورها، يا سي دي هايي در بين مردم مثلاً آمار مي دهند كه چند ميليون نفر را تحت پوشش برنامه هاي پيشگيرانه برده اند يا مثلاً صدا و سيما چند ساعت برنامه پخش كرده است اما معلوم نيست چه نفر از اين برنامه ها و اقلام فرهنگي استفاده كردند؟ و چقدر اثربخشي داشته است؟ به همين علت هم احمدي مقدم، دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر در ابتداي پذيرش اين مسئوليت با انتقاد از روند قبلي كه بدون ارزيابي اقدامات پيشگيرانه و بي حساب بودجه هاي پيشگيري بين دستگاههاي مسئول توزيع مي شد، انتقاد كرد.
با اين حال به نظر مي رسد، لزوم ايجاد مراكز تحقيقاتي براي پيدا كردن روشهاي اثربخش در زمينه پيشگيري از اعتياد لازم باشد، كاري كه مصطفي قانعي، معاون جديد تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت يكماه پيش وعده آن را داد، او گفت: در حال حاضر 9 مركز تحقيقاتي وجود دارد كه 5 مركز به طور مستقيم و 4 مركز به طور غير مستقيم در بحث اعتياد كار ميكنند. او تأكيدكرد: رسالتي در نقشه جامع علمي كشور بر عهده وزارت بهداشت قرار دارد كه بايد توسط شبكه ملي تحقيقات مبارزه با مواد مخدر كه به زودي تشكيل مي شود انجام شود و موضوعات مهم آن در اين زمينه مشخص شود. با اين حال پيشگيري از اعتياد كاري است كه بايد همه با هم دست به دست هم دهند تا به جايي برسد، رسانه هاي ارتباط جمعي بايد هر روز و به طور دائم در اين زمينه اطلاع رساني كنند مثل اينكه از آسمان و زمين باران آموزش درباره اعتياد مي بارد تا جايي كه قبح مصرف موارد هر روز بيشتر شود و آگاهي مردم روز افزون.
گروه ديگري هم كه در كنار مسئولان دولتي مي توانند به پيشگيري از اعتياد كمك كنند، روحانيون هستند. بافت فرهنگي و مردم ديندار ما پيامها را از زبان روحانيان و علماي ديني بهتر ميپذيرند، برخي مراجع تقليد البته در اين زمينه فتاوايي دارند كه فتواي يك ماه پيش حضرت آيت الله نوري همداني نمونه آن است، آنجا كه گفت: توليد، حمل و نقل و مصرف مواد مخدر حرام است
. گزارش از افشين شاعري
0 نظرهای شما:
Post a Comment