وارطان داوتیان

1388/07/28 10-20-2009 13:30:40
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران سرويس: علمي
زمين‌لرزه بعد از ظهر شنبه تهران اگر چه از لحاظ بزرگي در شمار زمين‌لرزه‌هاي متوسط يا كوچك بوده و خسارت و تلفاتي به همراه نداشت، اما بار ديگر بحث زلزله را در كانون توجهات قرار داد.
به گزارش خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، رخداد اين زمين‌لرزه به تعبير معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي بيش از هر چيز پيش‌آگاهي هشداردهنده‌اي براي توجه جدي‌تر به لرزه‌خيزي تهران بود كه با توجه به گسترش گسل‌هاي مختلف در مناطق وسيعي از پايتخت، همواره مورد تاكيد زلزله‌شناسان داخلي و خارجي بوده است، با اين حال برخي رسانه‌ها با دامن زدن به برخي حاشيه‌ها، نقل قول‌هاي مغشوش و تيترهايي چون «ابهام در كانون زمين‌لرزه» (به استناد اختلاف 1/0 درجه‌يي در اعلام كانون زلزله از طرف پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و موسسه ژئوفيزيك)! «غيرمنتظره و دور از انتظار بودن رخداد اين زلزله» (به رغم همه هشدارهاي و تاكيدات مستمر چند سال اخير زلزله‌شناسان بر وجود گسل‌هاي فعال در جنوب تهران)! يا «عدم درج اين زلزله كوچك در سايت زلزله‌نگاري سازمان زمين‌شناسي آمريكا» (كه با توجه به بزرگي 4 اين زمين‌لرزه و تاخير در اعلام آن از سوي منابع محلي امري طبيعي است) فضاي مساعدي را كه مي‌توانست حداقل فرصتي براي يادآوري ضعف‌ها و عدم آمادگي و آسيب‌پذيري بالاي ما در برابر اين پديده طبيعي و آغاز حركت‌هاي موثرتر در جهت افزايش آمادگي در برابر زلزله باشد با طرح مطالب شبه علمي و اطلاعات غلط، مشوش كردند.
از ديگر مطالبي كه متعاقب زلزله روز شنبه مطرح شد و البته مسبوق به سابقه نيز هست و به كرات در برخي رسانه‌ها مطرح شده، طرح تاخير 14 ساله در وقوع زمين‌لرزه بزرگ تهران است. بر اين اساس كه دوره بازگشت زلزله‌هاي بزرگ در تهران 158 سال است و با توجه به اينكه هم اكنون 172 سال از آخرين زلزله در تهران گذشته، بنابراين 14 سال پيش بايد زلزله بزرگي در تهران رخ مي داده كه تاكنون تاخير داشته است.
دكتر مهدي زارع، معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله اذعان دارد كه اين موضوع و مطالبي از اين دست به قصد بيان وضع خطرناك تهران از نظر لرزه خيزي مطرح مي‌شود كه هدف و قصد درستي است ولي در عين حال تاكيد دارد كه براي رسيدن به يك مقصود درست نبايد به گفتارهاي آشفته از نظر اطلاعات علمي و شبه علمي روي آورد.
وي در گفت‌و‌گو با ايسنا خاطرنشان كرد: در بررسي بازگشت رخداد زمين‌لرزه ها در روش‌هاي آماري معمولا گروهي از زمين‌لرزه ها كه در يك گستره بزرگ رخ داده اند در مطالعات احتمالي مورد تحليل واقع مي شوند. در اين روش‌ها معمولا مشخص نمي شود كه كدام زمين‌لرزه به كدام گسل خاص مربوط است؛ بنابراين محصول چنين مطالعه اي نيز به كل آن منطقه قابل اطلاق است و نه به گسل خاص. بيشتركارهايي كه تاكنون در گستره تهران انجام شده است از همين نوع بررسي هاي ناحيه بوده اند كه البته به ضرورت انجام مطالعه و همچنين به دليل عدم دسترسي به اطلاعاتي دقيقتر و پژوهشهاي مفصلتر صورت گرفته اند.
زارع تصريح كرد: در مورد منطقه تهران جز در مورد گسل كهريزك و گسل شمال تهران كه بررسي هاي محدودي بر روي يك نقطه از هريك از اين گسل‌ها با استفاده از روش‌هاي ديرينه لرزه شناسي توسط همكاران ما در پژوهشگاه و سازمان زمين شناسي كشور - از سال 1374 تاكنون - انجام شده است، هيچ بررسي تكميلي و بيشتري بر روي همين گسل‌ها و يا گسل‌هاي ديگر گستره تهران انجام نشده است؛ بنابراين در مورد همين گسل‌ها نيز نمي توان مشخص كرد كه دوره بازگشت زمين‌لرزه اي با بزرگاي خاص بر روي هر يك از قطعات آنها چقدر است.
وي با بيان اين كه آخرين زلزله اي كه 172 سال پيش در تهران حس شده احتمالا زمين‌لرزه بيست و هفت مارس 1830 دماوند شميرانات (منطقه شمال شرق تهران) با بزرگاي تخميني حدود 7 بوده كه در دماوند، شميرانات و جاجرود احساس شده و خسارتهاي نيز داشته است، خاطرنشان كرد: در مورد اين زلزله مشخص نشده كه كدام گسل را مي توان به عنوان گسل مسبب معرفي كرد، ولي با توجه به محدوده گستره مهلرزه اي آن احتمال مي‌رود كه گسل مشا مسبب آن باشد و يا شايد بتوان آن را به گسل شمال تهران مربوط دانست.
زارع خاطرنشان كرد: اين زلزله در تهران آن‌روز به شدت احساس شده و خساراتي داشته است ولي آنچه از گزارش‌هاي تاريخي مربوط به دوره تاريخي مزبور بر مي آيد موجب ويراني كامل شهر تهران نشده است. حال چگونه مي توان مبدا و شروع يك نبود لرزه‌يي را براي شهر تهران را همين زمين‌لرزه دانست و بر اين اساس چگونه مي توان عنوان كرد كه به دليل براورد دوره بازگشت حدود 150 سال براي بزرگاي 7 در كل گستره تهران - و نه الزاما گسل شمال تهران يا مشا و يا قطعه مشخصي از آنها - مثلا 14 سال است كه زمين‌لرزه اي ويرانگر به تاخير افتاده است؟
رييس مركز ملي پيش‌بيني زلزله تصريح كرد: بايد بر روي هر يك از گسلهاي محدوده تهران - و البته تمام مناطق شهري در فلات ايران - به تدريج و با سرمايه گذاري مناسب - بررسي هاي ديرينه لرزه شناسي و باستان لرزه شناسي انجام شود تا براي هر گسل - و بر روي هر قطعه مشخص از آن- با استناد به داده هاي دقيق بتوان از حداكثر توان لرزه زايي و دوره بازگشت مربوطه صحبت كرد.
وي خاطرنشان كرد: در اين صورت است كه مي توان در مورد شهر تهران عنوان كرد كه مثلا در مورد گسل شمال تهران در قطعه اي مشخص از آن، بيشينه توان لرزه زايي چقدر است و چه دوره بازگشتي دارد و با توجه به آخرين رخداد زمينلرزه در تاريخي مشخص، بتوان عنوان كرد كه اين زمين‌لرزه - كه مي تواند ويرانگر هم باشد - چقدر احتمال - كم يا زياد - براي وقوع دارد.
زارع در عين حال به ايسنا گفت: حتي در چنين صورتي هم بايد از احتمال وقوع سخن گفت و چه بسا زمين‌لرزه‌ها با تاخير يا تعجيل بر روي قطعه مشخصي از گسل رخ دهند. اين طور نيست كه بتوان گفت كه زمين‌لرزه اي با بزرگاي مشخص دقيقا در تاريخي مشخص با روز و ماه و سال دقيق، بايد رخ دهد - يا بايد رخ مي داد - و هم اكنون چند سال است كه به تاخير افتاده است و با روندي كه توضيح دادم حداقل به طور مستند در مورد هر قطعه از يك گسل با بزرگاي مشخص و دوره بازگشتي معلوم مي توان سخن گفت.
معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله خاطرنشان كرد: چه بسا زمين لرزه اي ويرانگر و با اندازه اي بيش از آنچه كه در روش‌هاي آماري تاكنون به دست آمده است دوره طولاني تر از آنچه كه در اين گونه گفتارهاي رسانه اي فكر مي كنيم به تعويق افتاده باشد.
وي در عين حال ابراز عقيده كرد: با شواهد نوزمين‌ساختي مي توان نشان داد كه پتانسيل زمين‌لرزه اي بيشينه در محدوده شهري تهران بيش از آنچه است كه تاكنون در بررسي هاي احتمالي يافته شده است. ضمنا در اين نوع تحليل حتما بايد عنوان شود كه در مورد كدام گسل و كدام قطعه از آن و با كدام بيشينه بزرگاي براورد شده صحبت مي كنيم و و دوره بازگشت مربوط به آن قطعه از گسل و براي آن بزرگاي مشخص چقدر است.
اين پژوهشگر فعال در حوزه ترويج علم در پايان خاطرنشان كرد: مطالب و اطلاعات علمي را بايد با استدلال و شفافيت و روش علمي بيان كرد و با به هم آميختن چند تكه از اطلاعات ناقص ممكن است به ورطه شبه علم بيافيم كه در آن صورت كمكي به درك درست موضوع نخواهد شد. ضمن آنكه تمام مطالبي كه به آن اشاره شد با سرمايه‌گذاري مناسب بر روي پروژه هاي پژوهشي در يك بازه زماني مشخص قابل انجام است و روشهاي آن نيز با دانش كنوني بشر و امكانات و اطلاعات موجود در گستره تهران و بهره گيري از روشهاي ديرينه لرزه‌شناسي و باستان لرزه شناسي و اندازه‌گيري هاي دقيق نوزمين‌ساختي و ريخت زمين ساختي شناخته شده هستند.